Երկրաշարժերը բնական աղետներ են, որոնք կարող են լինել կործանարար: Ամեն տարի տեղի է ունենում ավելի քան մեկ միլլիոն երկրաշարժ, սակայ դրանցից միայն մի քանիսն են լինում այնքան ուժեղ, որ ավերածություններ են հասցնում:
Ի՞նչ է բեկվածքը
Երբ մայրցամաքային և օվկիանոսային կեղևները բախվում են և տեղաշարժվում, ապարաշերտերը ցնցվում են, առաջանում է մի թույլ գոտի, որը կոչվում է բեկվածք: Երկրաշարժերը տեղի են ունենում այս գոտիների շուրջը: Սան Անդրեասի բեկվածքը ձգվում է Յուսիսային Ամերիկայի արևմտյան ափով և աշխարհի ամենամեծ բեկվածքն է: 1906 թ. աղետալի երկրաշարժից 500 մարդ զոհվեց Սան Ֆրացնիսկոյում:
Ի՞նչ են ցնցումային ալիքները
Ցնցումային ալիքները երկրաշարժի հետևանքով առաջացած ալիքներ են: Ալիքների աղբյուրը կոչվում է երկրաշարժի օջախ, իսկ օջախից վեր՝ մակերևույթի վրայի կետը կոչվում է էպիկենտրոն: Գոյություն ունի ցնցումային ալիքների 2 տեսակ: Բուն ալիքները շրջուիմ են մակերևույթի տակ՝ ապարների միջով, ստիպելով դրանց սեղմվել, ընդարձակվել և վերուվար շարժվել: Մակերեսային ալիքները հասնում են Երկրի մակերևույթ: Օվկիանոսի ալիքների նման դրանք գալարաձև են շարժվում: Երկրաշարժը ամենից շատ ավերածություններ է հասցնում էպիկենտրոնում և ավելի քիչ՝ էպիկենտրոնից հեռու:
Ինչպե՞ս են առաջանում երկրաշարժերը
Երբ Երկրի շերտերը միմյանց հրելով առաջ են անցնում, հսկայական ճնշում են գործադրում երկրակեղևի վերին մասին մոտ գտնվող ապարների վրա: Հանգիստ անցնելու փոխարեն նրանք կարող են տարիներով արգելափակել միմյանց, մինչև լարվածությունը մեծանում է, և ներփակված էներգիան արձակվում է: Այսպես առաջանում է երկրաշարժը՝ ուղարկելով ցնցումային ալիքներ ապարների միջով:
Ի՞նչ է ցունամին
Երբ երկրաշարժը տեղի է ունենում ծովի հատակին, առաջանում է ցունամի՝ վիթխարի, աղետաբեր ալիքներ, որոնք ափերի մոտ հասնում են 30մ ու ավելի բարձրության և կարող են պատճառել հսկայական ավերածություններ:
Ի՞նչ է հարկավոր անել երկրաշարժի ժամանակ
Երկրաշարժի հավանական ամենամեծ վտանգը կառույցի փլուզումն է: Փրկվելու համար կարող եք կանգնել դռան շեմին կամ էլ պատսպարվել սեղանի տակ: Ճարտարապետներն ու ինժեներները փորձում են կառուցել այնպիսի շենքեր որոնք կդիմակայեն երկրաշարժի ժամաակ: Այս կառույցներն ունեն ամուր հիմնակմախքներ և թեթևակի ճոճվելու հատկություն:
Ինչպե՞ս են չափվում երկրաշարժերը
Երկրաշարժերն արձանագրվում են սեյսմոգրաֆով (երկրաշարժագիր) և չափվում են 2 սանդղակներով: Մերկալլիի սանդղակը ցույց է տալիս երկրաշաժի ուժգնությունը: Ռիխտերի սանդղակը ցույց է տալիս ցնցումնային ալիքների ճափերը:
| Մերկալլիի սանդղակ | Ռիխտերի սանդղակ |
| Աննշմարելի. ընկալվում են գործիքներով | 3-ից քիչ |
| Խիստ թույլ. զգում են հանգիստ վիճակում գտնվող մարդիկ | 3 -3,4 |
| Թույլ. թվում է, թե բեռնատարներ են անցնում | 3,5 — 4 |
| Չափավոր. պատուհանները ցնցվում են | 4,1 — 4,4 |
| Բավականին ուժեղ. արթնացնում են քնած մարդկանց | 4,5 — 4,8 |
| Ուժեղ. ծառերը ճոճվում են, պատերը ճաքում | 4,9 — 5,4 |
| Խիստ ուժեղ. շենքերի վրա ճաքեր են առաջանում | 5,5 — 6 |
| Քայքայիչ. կառույցները շարժվում են | 6,1 — 6,5 |
| Ավերիչ. գետնի վրա ճաքեր են առաջանում | 6,6 — 7 |
| Կերծանարար. հողի սողանքներ են առաջանում | 7,1 — 7,3 |
| Աղետալի. երկաթգծերը խախտվում են | 7,4 — 8,1 |
| Խիստ աղետալի. ամբողջական ավերածություն | 8,1 և ավելի |
Ի՞նչ ավերածություններ կարող են առաջացնել երկրաշարժերը
Ավերածության չափը կախված է երկրաշարժի ուժգնությունից: Գետինը ցնցվում է ու դղրդում, հողի մեջ առաջանում են հսկայական ճեղքեր: Շենքերը փլուզվում են, էլեկտրալարերը, ջրի, գազի խողովակները ավերվում են: Հաճախ հրդեհներ են սկսվում՝ առաջացնելով քաոսային իրավիճակ: Որոշ երկրաշարժեր խլել են հազարավոր մարկային կյանքեր: Մոտ 90000 մարդ է զոհվել 2005թ. հոկտեմբերին Պակիստանում տեղի ունեցած երկրաշարժի ժամանակ:
Վարդ Ղարիբյան 